Zeezender
Een zeezender is een buiten territoriale wateren opererende (radio)zender op een schip, fort of kunstmatig eiland. De eerste draadloze uitzending van muziek en spraak met als doel vermaak werd uitgezonden vanaf het marineschip HMS Andromeda in 1907.[bron?] De uitzending werd georganiseerd door luitenant Quentin Crauford met gebruikmaking van de roepletters QFP terwijl het schip voor anker lag buiten Chatham in de Theemsmonding in Engeland. De meerderheid van de zeezenders was echter piratenzender die uitzendingen vanaf zee verzorgden om de nationale regelgeving te omzeilen.
Geschiedenis (Europa)[bewerken]
In Europa zonden tussen 1958 en 1990 een hele reeks zeezenders hun programma's uit vanaf een schip, een kunstmatig eiland, of een voormalig marinefort in de Noordzee, buiten de territoriale wateren. Het uitzenden vanaf een schip onder vreemde vlag kon niet verboden worden, maar medewerking aan dergelijke zenders verbieden gebeurde wel. In 1962 was medewerking aan zeezenders al verboden in België en de Scandinavische landen.
In 1962 gaf de Raad van Europa aan de aangesloten landen het advies om een wet uit te vaardigen die medewerking verbood aan radiostations die buiten de territoriale wateren uitzonden.
In 1964 werd het uitzenden van in de zeebodem verankerde objecten onmogelijk gemaakt door een noodwet in Nederland (zie REM-eiland).
In 1965 werd het Verdrag van Straatsburg opgesteld, waarin medewerking aan uitzendingen buiten territoriale wateren vanaf vaar- en vliegtuigen verboden werd.
In 1967 werd dit verdrag geratificeerd door Groot-Brittannië en in 1974 door Nederland. Spanje deed dit niet waarna de zeezenders Radio Mi Amigo en Radio Caroline (twee zenders op één schip) hun hoofdkwartier per 1 september 1974 naar Spanje verplaatsten.
Zeezenders (Europa)[bewerken]
[bewerken]
De eerste zeezender in Europa is Radio Mercur, die in 1958 begint met Deense en enige tijd later ook met Zweedse programma's (Skånes Radio Mercur, Skåne is het zuidelijk deel van Zweden) vanaf het schip Cheetah I, verankerd in de Sont noordelijk van Kopenhagen. Een groter schip, de Cheetah II neemt in 1961 de uitzendingen over. Na reparaties keert de Cheetah I terug met op Denemarken gerichte uitzendingen; de Cheetah II verzorgt de Zweedse programma's. Als de Cheetah I in 1962 in een storm schade oploopt en gerepareerd moet worden, legt de Deense overheid er beslag op, maar de uitzendingen worden vanaf een ander schip, Lucky Star, voortgezet. De Cheetah I wordt verkocht en gaat verder als Radio Syd met op Zweden gerichte uitzendingen.
Op 31 juli 1962 wordt in Scandinavië anti-zeezender-wetgeving van kracht; Radio Mercur stopt, maar Radio Syd blijft nog uitzenden tot 1966, later vanaf de Cheetah II. In dat jaar dient het schip tijdelijk als onderkomen van Radio Caroline South, als het eigen schip in een storm op de kust is gelopen.
Radio Nord zendt sinds 1961 vanaf een schip voor de Zweedse kust bij Stockholm uit, maar stopt reeds een jaar later in verband met genoemde wetgeving. Het schip dient later als basis voor Radio Atlanta en Radio Caroline South.
België en Nederland[bewerken]
In Nederland begint Radio Veronica in 1960 vanaf het schip de MV Borkum Riff, een voormalig Duits lichtschip, voor de kust van Noordwijk aan zee met radioprogramma's. Later wordt een positie voor de kust van Scheveningen gekozen om storing te voorkomen. In de loop van 1964 wordt dit schip vervangen door de MV Norderney, een voormalige trawler.
In 1964 worden vanaf het zogeheten REM-eiland, een platform voor de kust van Noordwijk aan Zee, televisie- en radiouitzendingen verzorgd als TV Noordzee, maar de Nederlandse Marine maakt daaraan al na 4 maanden een eind.
In 1966 wordt vanaf het schip de Laissez Faire die verankerd lag voor de kust van Frinton on Sea (bij Harwich) Radio Dolfijn gelanceerd. Een Nederlandstalige easy listeningzender die ook de Engelse zender Britain Radio als zusterstation aan boord had. In 1967 wordt de zender omgedoopt tot de eerste Nederlandse popzender Radio 227 die binnen enkele maanden 3,5 miljoen luisteraars in de Benelux tot haar luisteraars kon rekenen.[bron?] Met de komst van de Engelse anti-piratenwet komt er 31 juli van dat jaar een vroegtijdig einde aan dit populaire station.
In 1970 krijgt Radio Veronica gezelschap van R.N.I (Radio Northsea International) vanaf het schip Mebo II. In 1971 kwamen er ook uitzendingen in het Nederlands onder de naam Radio Noordzee Internationaal, tot wetgeving in 1974 aan beide zenders het zwijgen oplegt. De bomaanslag op de Mebo II van Radio Noordzee Internatioaal van 15 mei 1971 was daartoe mede de aanleiding.[bron?]
Radio Atlantis zond eerst uit vanaf de MV Mi Amigo (1973), maar in 1974 vanaf een eigen zendschip, de MV Jeanine, voor de kust van Knokke. Radio Mi Amigo en Radio Caroline zonden vanaf 1974 uit vanaf het zendschip MV Mi Amigo, toen nog voor de kust van Nederland.
In de zomer van 2006 gingen Radio Waddenzee en Radio Seagull vanaf het voormalige Engelse lichtschip LV8, met een ligplaats in Harlingen, als eerste officieel erkend zendschip ooit,[bron?] met uitzendingen op de middengolf (1602 kHz) van start. Vanaf 1 april 2012 zenden Radio Seagull en Radio Waddenzee dagelijks uit op de 1395 kHz en 1602 kHz vanaf de "Jenni Baynton", het lichtschip LV8.
Groot-Brittannië[bewerken]
Op Goede Vrijdag 27 maart 1964 begint Radio Caroline vanaf de MV Frederica voor de kust van Zuidoost-Engeland uit te zenden, kort daarop gevolgd door Radio Atlanta. Na enige maanden fuseren beide zenders en vaart de MV Frederica naar de Ierse Zee om bij het eiland Man als Radio Caroline North het noordelijk deel van Engeland te bestrijken. Radio Atlanta blijft liggen en verzorgt onder de naam Radio Caroline South uitzendingen voor het zuidelijk deel van Engeland. De zenders van Radio Caroline hebben een format vergelijkbaar met het Light Programme van de BBC.
Eind 1964 start Radio London ("Big L") met een Amerikaans "format". De dj's zijn opgeleid bij radiostation KLIF in Dallas. Radio London klinkt veel professioneler dan Radio Caroline en wordt in korte tijd net zo populair.
Er komen nog meer zeezenders voor de Engelse kust, sommige uitzendend vanaf schepen, andere vanaf militaire forten in zee. Op 15 augustus 1967 maakt ook in Groot-Brittannië wetgeving een einde aan vrijwel alle zenders, alleen Radio Caroline gaat nog tot maart 1968 door, verdwijnt eveneens uit de ether maar keert enkele jaren later terug.
De Jaren Zestig zijn de 'heydays' van de Britse 'pop pirates'. Luister hier naar fragmenten van uitzendingen uit de zomer van 1966 van Radio England (Boom Boom Brannigan), Radio Essex, Radio London (Tony Blackburn), Radio Caroline South (Tom Lodge), Radio 270, Britain Radio en Radio City.
In de jaren '80 zendt Radio Caroline met veel ups en downs nog steeds programma's uit. Eveneens aan boord van het (nieuwe) zendschip Ross Revenge is Radio Monique (een Nederlandstalig station) gehuisvest. Radio Caroline krijgt zelfs nog concurrentie van een nieuwe zender, Laser 558, die op Amerikaanse leest is geschoeid.
Zeezenders (buiten Europa)[bewerken]
Ook buiten Europa is er offshore-radio activiteit geweest. Zo was er Radio Free America vanaf het schip Columbus voor de kust van New Jersey (USA), maar het was geen lang bestaan beschoren.
In Nieuw-Zeeland was er Radio Hauraki die het monopolie op radio-uitzendingen doorbrak in de jaren 1966 tot 1970. Uitzendingen werden verzorgd vanaf de zendschepen Tiri 1 en Tiri 2. Radio Hauraki kreeg een officiële zendvergunning toegewezen in Auckland. De uitzendingen stopten vanaf het zendschip op 1 juni 1970 en startten op 26 september 1970 wettelijk vanaf land.
Vanaf het schip Peace gelegen voor de kust van Israël in de Middellandse Zee zond The Voice of Peace haar programma's met het doel de vrede te bewerkstelligen in het Midden-Oosten en de Joden met de Arabieren te verzoenen. De eigenaar was Abie Nathan, van Joodse afkomst. De uitzendingen begonnen in 1973.
