Bewerken van Geschiedenis van de Haagse radio

== Het begin ==
Op 17 Februari 1974 kwam de Haagse vrije radiozender [[Radio Centraal]] voor het eerst in de lucht op 97 megahertz of fm-kanaal 34. Vrije radiostations waren er de jaren daarvoor ook wel, zoals [[Radio Pussycat]], [[Radio City (Den Haag)|Radio City]] en [[Broadcasting Station Without Transmitter]] (B.S.W.T.) maar deze waren meestal niet gericht op een breed luisterpubliek. Zendamateurs was een betere benaming. Ze kwamen in de lucht als ze daar zin in hadden, draaiden een plaatje voor elkaar of deden elkaar de groeten. Er waren ook wel programma's, maar geen luisteraar die wist wanneer hij of zij (weer) kon afstemmen.

[[Rob Candy]] was de oprichter van Centraal. Hij was ook betrokken bij Pussycat en B.S.W.T., dat zelfs enige tijd B.S.W.T.-Centraal had geheten. Candy begon op bovengenoemde datum vanaf de zolder van zijn ouderlijk huis (Loosduinseweg 619e) met een zender van 3 Watt. Iedere zaterdagavond was Centraal een uur in de lucht. Op dat moment lagen de zeezenders Veronica, Noordzee en Mi Amigo/Caroline nog voor de Scheveningse kust. Bekend was echter dat de Nederlandse regering deze in de loop van 1974 zou verbieden, hetgeen op 31 augustus ook gebeurde.

Candy veronderstelde dat er behoefte zou zijn aan een alternatief. Op dat moment kon waarschijnlijk nog niemand bevroeden welke ontwikkelingen in gang werden gezet, maar Centraal was al snel een succes. Binnen enkele weken zond het station telkens twee uurtjes - dat paste precies op een bandrecorderband - uit op donderdag-, vrijdag- en zaterdagavond (17.30 - 19.30) en op zondagmiddag (12.00 - 14.00). Naast Rob Candy was [[Joop van den Berg]] medewerker van het eerste uur, twee maanden later gevolgd door [[Dick Verheul|Tony Houston]] (later: Dick Verheul), [[Haagse Buf|Buffalo Bill Pepinsky]] (later: Haagse Buf) en nog iets later [[Jacques Rusthout]].

Op 15 april 1974 ging het eerste verzoekplatenprogramma de lucht in. Luisteraars konden bellen naar een telefoonadres, en een paar uur later hoorden ze hun eigen verhaal, groeten, felicitaties en andere geluksbabbels op de zender, gekoppeld aan een favoriete plaat. Vanaf de eerste uitzending een doorslaand fuifnummer, maar er waren dan ook verder alleen drie nationale zenders en de zeezenders met slechts enkele van dit soort programma's voor het hele land. Verzoekjes waren vervolgens een bijna heilig onderdeel in de Centraal-programmering.

== Risico's ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/radio-centraal-1974-1975}}
Medewerkers waren zich terdege bewust van de risico's die ze liepen. Ze deden iets dat niet mocht, dat ze bezig waren met een fenomeen dat nog niet eerder was voorgekomen en dat steeds populairder werd. Alle programma's waren daarom van tevoren getaped. Een belangrijke voorzorgsmaatregel die werd genomen toen Centraal op eerste Pinksterdag (2 juni 1974) aan de eerste marathon-uitzending van maar liefst 12 uur begon was het iedere paar uur wisselen van zender. De luisteraar was voorbereid op enkele momenten van ruis, en hoorde ook het verschil: in de jingles was sprake van Centraal studio 1, 2, 3 en 4. Iedere zender kende z'n eigen disc-jockey's en bovendien zond Studio 1 als enige in stereo uit. Ook vergat de ene studio het nog wel eens (bijtijds) van de ander over te nemen.

Toch was er enthousiasme voor het systeem: het garandeerde de luisteraar tenslotte continuïteit (autoreverse-recorders werden nog niet gebruikt) en gaf de medewerkers een gevoel van veiligheid. Daarom bleven het systeem van verschillende Studio's tot eind 1974 bestaan. Omdat een van de zenders niet goed op 97.0 Mhz te krijgen was, werd op 22 juli verhuisd naar FM-kanaaltje 25 oftewel 94.5 Mhz. Mede door de verschillende studio's zond het station in het najaar al vrijwel iedere doordeweekse avond en elk weekend uit en kende het al snel een eigen voetbalteam plus een groeiende fanclub. Geld kwam binnen via advertenties in het fanclubblad dat werd verspreid onder de honderden leden, in de toptijd zo'n 1200. Kosten: f 5,- per half of f 9,- per heel jaar.

Kosten konden zo worden gedekt, terwijl het station het hele eerste jaar niet uit de lucht werd gehaald. Nieuwe aanwinsten in de programmering waren in het najaar onder meer de vijftienjarige [[Bart van Gogh|Guy Patrick]] (later: Erik Beekman, nu Bart van Gogh) en [[Kas van Iersel|Kassebas]] (Kas van Iersel). Het eenjarig bestaan werd gevierd met een grootse feestavond in de Haagse Jazzclub met een discoshow, jazzband en fanfarecorps. De feestavond was tot en met het vijfjarig bestaan een jaarlijks terugkerend evenement.

== Concurrentie ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/radio-den-haag-jingles}}
Centraal werd ook zo populair omdat er nauwelijks andere piraten waren. Stations als Radio Norderney (genoemd naar het Veronica-zendschip), Radio London (naar de Britse zeezender), Radio Neerlandia en Radio City zonden wel regelmatiger uit dan daarvoor. Onderlinge haat en nijd was er weinig. Studio 2 van Radio City (een goed voorbeeld doet goed volgen) was in de zomermaanden van 1974 als Centraal studio 5 in de lucht. City 1 zette het record van een marathon-uitzending in juli van dat jaar gelijk op 80 uur. Toch tipte het eerste jaar niemand aan Centraal. De eerste concurrentie kwam door een onbenullige interne ruzie. Rob Candy vond dat nieuwkomer Robbie Metz, afkomstig van Radio City, een bepaalde jingle te vaak in zijn programma's draaide. Enkele anderen waren het daarmee absoluut oneens en stapten op. In maart 1975 ging Radio Den Haag van start. Eerst op kanaal 30, maar al snel op kanaal 24. Pal naast Radio Centraal dus.

== In de reclame ==
Reclames had Radio Centraal tot 1977 niet. Het station was voor een belangrijk deel voortgekomen uit zendamateurs, die vonden dat het leuk moest blijven. Groter nog was echter de angst dat de zender gepakt zou worden als commercie werd bedreven. Wel zond het station al in de loop van het eerste jaar op de zaterdagavond een Hindoestaans programma uit, met reclames voor allerlei bedrijfjes uit deze cultuur. Maar dat verstond toch niemand…

De nieuwe zender, Radio Den Haag, was harder dan Centraal - tot 15 Watt vermogen - en zond als eerste wel commercials uit. Tarief: zo'n 100 gulden per week. Naast Robbie Metz en Tony Houston zaten Dick van Amstel (van Radio London), Mike Valens, Paul van der Lugt (o.a. van Radio Neerlandia en de ziekenomroep Phoenix) en Gerrie Herrie (later bekend als Ger de Goede, en onder zijn eigen naam Ger van den Brink. Hij overleed op 22 december 2012) bij het station. Omdat al meer dan een jaar niet tegen de illegale zenders werd opgetreden, namen steeds meer stations ook het risico van live-uitzendingen.

== 'I got you, babe' ==
Maar het kon natuurlijk niet uitblijven: op 21 maart 1975 trad de overheid voor het eerst op tegen de radiopiraten. Bij het ouderlijk huis van Rob Candy stond het blauw van de politie-auto's toen Radio Centraal uit de lucht werd gehaald. 'I got you, babe' van Sonny & Cher lag net op de draaitafel. Opmerkelijk was dat de opsporingsambtenaren via het dak naar binnen kwamen. Zender, studio en platen werden in beslag genomen. Het zou de jaren daarop een honderden keren terugkerend ritueel worden. De eerste inval bij Radio Den Haag in juli '75 was in de Bothastraat en gebeurde net als bij Centraal tijdens een live-uitzending. De zender werd overigens niet gevonden, want die was net op tijd door een medewerker via de dakgoot uit het pand gesmokkeld.

Vanaf de tweede helft van 1975 nam het aantal invallen toe. Vaak was de schade tussen de 1000 en 1500 gulden: een zender, een bandrecorder en eventueel de mast op het dak. Ook als een live-studio was aangesloten kostte dat niet al teveel, maar omdat iedereen het voor de hobby deed hakte het er toch in. Het werd daardoor lastiger om aan nieuwe zendadressen te komen. Weliswaar zonden de meesten vanaf (zolder-)kamertjes thuis, bij familie, vrienden of kennissen uit, maar doorgaan op dezelfde lokatie vonden de piraten zelf gevaarlijk. De Radio Controle Dienst RCD wist dan door ervaring precies waar ze moesten zijn. Het aantal inbeslagnames leidde in juni 1976 tot beeindiging van Radio Den Haag. Maar er waren inmiddels ook nieuwe stations bij gekomen, zoals Radio Lokaal (met o. a. Jos Bergen-Henegouwen) en Radio Batavia (van Ger de Goede).

== Navolging ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/revo-stereo}}
Nog voor het einde van Radio Den Haag was een andere groep Centraal-medewerkers in het geheim begonnen aan de voorbereidingen van een nieuw station: REVO Stereo (REgionale Vrije Omroep). Zij vonden dat Rob Candy te amateuristisch bezig was, en wilden eigenlijk een station neerzetten dat in een keer gelegaliseerd kon worden. Een ideaal waarvoor verschillende Haagse stations in de loop der tijd zouden strijden. REVO-medewerkers waren met name Centraal-mensen van het eerste uur, zoals Haagse Buf, Joop van den Berg, Polleke Verstraete, Guy Patrick, Jacques Rusthout en Kassebas (van Iersel). Het station begon het tweede weekend van september 1976 en zond uit op zaterdagavond en zondag overdag in stereo, tot op dat moment ongekend.

Erik van 't Zand (eerder: Edwin Franklin) was degene bij wie het station was gehuisvest. Publicitair zat het ook goed: voordat de zender in de lucht kwam stonden er over de REVO al uitgebreide verhalen in de courant 'Het Binnenhof' en in het popblad 'Muziek Express'. Iets dat de RCD ook niet was ontgaan. Erik van 't Zand: “Ze hadden bij de eerste inval wel apparatuur en de stereocoder gevonden, maar dreigden ongeveer m'n huis af te breken om ook de zender te vinden. Die heb ik ze toen maar aangewezen. Afspraak was dat na een inbeslagname een andere medewerker de zender in huis zou nemen. Het is bij noodlokaties gebleven, waarbij ik meestal de banden wisselde. Na nog twee invallen stopte de REVO in december 1976.”

== En toen waren ze overal ==
Radiopiraten op de FM werden steeds meer gemeengoed. Den Haag was voor andere grote steden - Rotterdam, Amsterdam, Nijmegen, maar ook Hilversum - het voorbeeld. Ze hadden bovendien de publieke opinie mee. De meesten zorgden er ook wel voor dat ze niet of nauwelijks stoorden, alhoewel vooral de kleinere stations en de zendamateurs lang niet altijd de kennis in huis hadden om dat te checken, laat staan zeker te weten. Desondanks zagen weinigen kwaad in wat de illegale zenders deden. Veel mensen stemden er ook op af, en deden er de groeten of vroegen liedjes aan. Het fenomeen maakte wel discussies over nut en noodzaak tot lokale omroep los. Maar daar bleef het dan meestal bij. Eind 1976 waren er in Nederland vijf lokale omroepen experimenteel met overheidssubsidie en veel te 'verantwoorde' programma's. Het leek in de verste verten niet op wat de piraten deden….

== Storingen ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/weekend-muziek-radio-mei-1977}}
De [[Radio Controle Dienst]] (RCD), toen een onderdeel van de PTT, had ondertussen een heel ander probleem. Bij het oprollen van illegale zenders ondervond ze steeds meer tegenstand van de bevolking. Zeker als een piraat er via de zender in slaagde de luisteraars te melden dat er een inval was moesten de overheidsdienaren rekening houden met opstootjes, scheldkannonades en soms zelfs relletjes. Begin 1977 verschenen daarom grote artikelen in de Haagse Courant en het Vaderland waarin de vliegvelden Ypenburg, Zestienhoven en Valkenburg stelden dat ze regelmatig last hadden van piraten. Zelfs bijna-ongelukken zouden zijn voorgekomen omdat het radioverkeer tussen vliegtuigen en verkeersleiding werd gestoord. Er was een kortstondig schrikeffect, maar de publieke opinie veranderde er in het geheel niet door. En het aantal stations breidde alsmaar verder uit…

== Autoreverse ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/haagse-illegale-radio-omroep}}
Een deel van de REVO-medewerkers ging kort na het stoppen van dit station over naar de HIRO, de Haagse Illegale Radio Omroep. De HIRO was de nieuwe naam van Swinging Radio England (ook al naar een oude Britse zeezender), dat in september 1976 was opgericht door Sietze Zandstra. Eerst werd uitgezonden op 103 Mhz, later op 89.5 Mhz oftewel FM-kanaaltje 9. Jingles en promos waren al snel van Erik Beekman, die overigens ook op Radio Centraal als Guy Patrick te horen bleef. Andere medewerkers waren Jack Jackio, Dick van Amstel, Erik van 't Zand, Tony van Dijk en de Haagse Buffans Marco Meijer en Sjaak van der Steeg (later: Ronald van Loon, ook enige malen Ronald Christian Davies - RCD). Sietze Zandstra opende in november 1978 een eigen platenwinkel in de Appelstraat, HIRO Records. Er platen kopen was niet zonder risico. De kans dat ze eerst een aantal keer op de zender waren gedraaid was zeker niet denkbeeldig.

{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/hiro-jingles}}
De HIRO had schijt aan alles, schopte op de radio openlijk tegen andere piraten en tegen de RCD. Tekenend was het Cement-programma van Dick van Amstel met veel jingles van allerlei andere stations en fake-reclames: onder meer voor de nieuwste niet bestaande Buftel-verzamelelpees (spots die ook op Centraal bij Haagse Buf te horen waren), en voor sigaretten en shag. Tabaksreclame was toen ook al niet meer te horen op de legale radio- en tv stations. De HIRO was ook innovatief. Het station maakte als eerste standaard gebruik van een gehuurd kamertje als uitzendlokatie. Het station had weliswaar uitsluitend programma's op band, maar omdat een tijdklok de zender en bandrecorder aan- en uitzette kon met een extra dunne tape onbemand drie uur worden uitgezonden. Ook maakte de zender als eerste gebruik van auto-reverse bandrecorders, zodat de periode kon worden opgerekt tot zes uur zonder herhalingen. De RCD wachtte een keer vier uur om een medewerker van het station te betrappen. Tevergeefs...

== Saamhorigheid ==
Omdat iedereen wel mensen van andere stations kende, was er een enorme Haagse piraten tam-tam. Andere zenders maakten daarom dankbaar gebruik van de HIRO-vondsten. Het saamhorigheidsgevoel was ook groot. Er werd bijvoorbeeld tegen elkaar gevoetbald. Stations die meededen aan het 'Radio City Internationaal Voetbaltoernooi' op 27 mei 1979 waren naast de organisator: Ambassador, Atletico, Veronica Den Haag, Arcordiola, Lokaal en Centraal. Mede vanwege het hoge alcohol- en nicotinegebruik van de disc-jockey's duurden de onderlinge wedstrijden slechts twee maal tien minuten….

== Rohde & Schwarz ==
De HIRO onttrok zich aan het 'wij-gevoel'. Vooral op Radio Centraal en Rob Candy werd bij tijd en wijlen flink afgegeven. Via een Amsterdamse kennis van Sietze Zandstra kwam het station in 1980 in het bezit van een Duitse Rohde & Schwarz-zender van 500 Watt, ter grootte van een flinke koelkast. Een probleem was alleen dat deze niet op kanaaltje 9 gezet kon worden. Wel op de frequentie van Radio Veronica Den Haag, dat sinds 1978 uitzond op de 95.8 Mhz. Zo geschiedde. Veronica liet dat niet over z'n kant gaan, speelde zelf een keer voor RCD en pikte de Rohde & Schwarz. De HIRO beschuldigde via de 'kleine' zender op kanaal 9 in eerste instantie Radio Centraal van de diefstal. Rob Candy was ziedend. Veronica lachte in z'n vuistje, maar maakte de anderen wel snel duidelijk dat zij het waren die hadden ingegrepen. De gesprekken duurden enkele maanden en de HIRO bond in. Ze moest beloven dat de 500 Watt-bak nooit meer op de Veronica Den Haag-frequentie in de lucht zou komen. Op deze voorwaarde vond teruggave plaats. De HIRO heeft de zender nooit meer gebruikt. Na elf inbeslagnames gaf het station het begin november 1980 op.

== Bedankt Harry ==
Een van de redenen was dat de meeste HIRO-smaakmakers overgingen naar een station dat diezelfde maand - op 30 november - zou beginnen: het roemruchte Hofstad Radio. En wel met dezelfde Rohde & Schwarz, die vanaf dat moment liefkozend 'Harry' werd genoemd, naar oud CRM-minister [[Harry van Doorn]] (die in 1974 de zeezenders het zwijgen opgelegd had). Hofstad zou in 1981 en '82 in totaal zo'n twaalf Harries - met vermogens tussen de 500 en 1000 Watt - verslijten. Ook de belangrijkste discjockeys van Centraal stapten over naar Hofstad. Zoals Roberto, Haagse Buf en Erik Beekman.

== Vooruitstrevend ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/de-start-van-hofstad-radio}}
Hofstad was op 97.8 MHz vanaf het eerste moment trendsettend. Ze hadden als eerste een gezongen jinglepakket, nieuwsbulletins op de hele en lokale informatie op de halve uren, en een format: kwaliteitspop, zowel op nieuw als oud gebied. Dat laatste was weliswaar ook het format van REVO-Stereo en de HIRO, maar op deze stations was dat nog beduidend minder strak. Overigens had Hofstad ook specifieke programma's, zoals 'Hofstad Hollands' met Bert van der Molen (eigen naam: Ben Zwaan) en het Frans Versteegh Muziek Fiasco (albums & interviews).

De meeste Haagse stations gingen door Hofstad al snel hun frequentie in Mhz aangeven (geen kanaaltje 9 of 25 meer), terwijl de term 'Radio' achter de naam kwam (bijv. Telstar Radio i.p.v. Radio Telstar). Het station had gewoon het beste wat Den Haag op dat moment aan radiotalent te bieden had in huis. En wist flink de publiciteit te halen. Ze kwamen - toen ongekend! - meerdere malen op de nationale TV en radio. Ook het zendadres - Laan van Meerdervoort 367 - was te zien, evenals de studio's, enkele medewerkers en de reservezenders. Er verschenen flinke artikelen in landelijke dagbladen en tijdschriften over Hofstad. Het station werd tweede in een wedstrijd van de VARA voor 'beste piraat' in Nederland en schreef vervolgens een competitie uit voor 'beste Hilversumse omroep'.

In mei 1981 ging Hofstad als eerste illegale zender in Nederland 24 uur per dag uitzenden, grotendeels met non-stop muziek en in eerste instantie alleen om de frequentie bezet te houden. De frequenties rond de 97.8 megahertz bleken namelijk flink in trek bij andere 'piraten'. Dag en nacht uitzenden bleek al snel een groot succes. Daarom werd er al snel ook gepresenteerd. Frans Versteegh, die toen bij het Haagse dagblad 'Het Binnenhof' werkte, maakte een van de eerste horizontale programma in Den Haag, dagelijks tussen 17.00 - 18.00 uur. Het werd vlak van tevoren opgenomen en bracht dus super-actuele informatie. In september begon oud Veronica-presentator Will Luikinga - onbetaald! - met een dagelijks programma met daarin natuurlijk een spelletje. Eind 1981 stond Hofstad vermeld in de OOR-popencyclopedie. Hofstad had net als de REVO de uitstraling de beste te zijn en tevens een beetje de arrogantie gelegaliseerd te kunnen worden…

== Provocaties ==
De Radio Controle Dienst liet deze 'provocaties' natuurlijk niet over z'n kant gaan. Op 2 oktober 1981 werd Hofstad voor de tiende keer uit de lucht gehaald, waarop het station tijdelijk uitweek naar Katendrecht in Rotterdam. Omdat daar een flink opgewaardeerde Harry werd gebruikt - met een antennevermogen van zo'n 2 Kilowatt - was de ontvangst in Den Haag nog altijd uitstekend. Toen de zender in november ook in Rotterdam werd gepakt, kwam Hofstad terug naar de residentie. Het station had het hoorbaar moeilijk. Na de vijftiende inval op 16 januari 1982 werd het bijna een half jaar stil op 97.8 Mhz. Will Luikinga was inmiddels naar Radio Atlantis in Rotterdam verhuisd, waar hij wel een vergoeding kreeg.

== Piraten TV ==
Een ontwikkeling die eveneens in 1980 begon was piraten-TV. Iets dat alles te maken had met de introductie van kabel-televisie en -radio in ons land. Bedoeling hiervan was de antennewouden van de Nederlandse daken af te krijgen en de kijker meer ontvangstmogelijkheden van buitenlandse en (later) satelliet-zenders te geven. Het bood echter ook andere mogelijkheden. Radio Veronica Den Haag en het op 2 april 1979 opgerichtte Radio Disco Duck begonnen dat jaar Telstar TV, dat met een klein zendertje op het kabelnet instraalde na afloop van de programma's van Nederland 1. Een fenomeen overigens dat was uitgevonden in en overgewaaid uit Amsterdam.

Al snel kwamen er meer zenders. Na Telstar onder meer Cosmos TV, Den Haag TV en Zuid-Holland TV. Eerder was er nog even Centraal TV, dat later korte tijd als Hofstad TV te zien was. Hofstad TV maakte ook deel uit van Randstad TV, een combinatie van TV-piraten in verschillende steden die een gezamenlijk programma wilden brengen. De Haagse televisiestations zonden voornamelijk bioscoopfilms uit, en natuurlijk lokale reclame. Een van de bekendste was wel Rame Rame. Telstar, Cosmos, Den Haag gaven in 1981 en 1982 een gezamenlijk programmablad uit - 'De Piraat' - dat de Hagenaars in grote aantallen kochten bij de kiosk of sigarenwinkel. Zeker ook een gevolg van onvrede, omdat iedereen werd verplicht de ('gratis') antenne van het dak te halen en de kabelmaatschappij Casema moest betalen voor een abonnement als men tenminste TV wilde blijven kijken. De kabel bood toen echter nog weinig meer dan wat via een antenne ook ontvangen kon worden.

De TV-piraten kwamen de Casema daarom eigenlijk wel goed uit. Zij boden de kabel het 'extraatje' dat antennebezitters moesten ontberen. De kabelmaatschappij hielp dan ook af en toe een handje, en gaf in ieder geval Telstar af en toe andere frequenties door waarop kon worden ingestraald en tipte het station als de RCD actief werd. De zender kon dan bijtijds op een andere lokatie en op een andere golflengte worden opgesteld. Aan de andere kant legde de overheid de kersverse kabelmaatschappijen al gauw regels op om illegale TV-stations te weren. Ze waren echter verplicht om alles wat met een gewone antenne ontvangen kon worden door te geven, dus ook illegale programma's.

== Clausule ==
De overheid vond in 1982 de 'oplossing' door de clausule in te voeren dat kabelmaatschappijen niet dienstbaar mochten zijn aan winst door derden, zodat bij reclame een kanaal wel kon worden afgesloten. Telstar en kort daarop ook de anderen lieten daarom tijdens de programma's onhoorbare tekstreclames boven in het beeld lopen. Die waren vaak voorbij voordat de Casema-controleur er erg in had. De lol was er in dat jaar echter toch een beetje af, ook bij de adverteerders van de TV-piraten. Telstar TV nam afscheid met een aantal harde porno-films. Ook de andere Haagse TV-zenders hielden het snel daarna voor gezien. Telstar TV maakte in z'n nadagen nog wel flink reclame voor Telstar Radio, de nieuwe naam van het in november 1981 gefuseerde Disco Duck en Veronica Den Haag dat de eerste maanden op de twee oorspronkelijke etherfrequenties bleef uitzenden. Vanaf 1982 was de 95.8 Mhz van Veronica de Telstar Den Haag-frequentie.

Telstar was begin 1982 na Radio Centraal de enige grote Haagse vrije zender (Hofstad was er toen even niet). De muziek was vrij commercieel, maar andere programma's waren ook mogelijk. De dagelijkse avondoptredens van de radiofamilies Reedijk en Waal, later een elpeenacht en de Telstar-vrijdagochtend met onder meer Peter Verhagen en Rob van Dijk - beiden een paar jaar eerder begonnen met Radio Fiasco - zijn zeker apart te noemen. Op 29 oktober 1983 deed het station de hele dag als enige vrije zender verslag van de anti-kruisraketten-demonstratie in Den Haag, met ruim een half miljoen deelnemers de grootste protestmars in Nederland tot nu toe. In negen marathon-nachtuitzendingen zond Telstar in het voorjaar van 1984 de complete Caroline-Top 500 uit, die deze zeezender ter gelegenheid van haar 20-jarig bestaan had samengesteld. Presentatoren waren onder meer de zeventienjarige Martin Kortooms (nu: Wessel van Diepen) en Annet Libregts, die later dat jaar samen met Verhagen en Van Dijk naar Hofstad zouden verhuizen. Wessel was eerder vanuit het ouderlijk huis in Delft met z'n eigen zender Radio Stad Delft begonnen.

== Radio Stad Den Haag ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/herman-van-velzen-23-juli-1983}}
Op 14 februari 1982 begon alweer een nieuw station met uitzenden: Radio Stad Den Haag, een 'bijna-fusie' tussen de discozenders Radio City Internationaal en Radio Eldorado. Deze laatste stopte enkele weken later, omdat de meeste medewerkers naar de nieuwe zender (97.2 Mhz.) waren gegaan. Radio Stad Den Haag had geleerd van de fouten van anderen. Nog meer dan Hofstad richtte het station zich door de muziekkeuze en stijl van presenteren tot een duidelijke doelgroep: de jongeren. In navolging van Radio Centraal kocht Stad een Top Format- jinglepakket. De meeste inbreng kwam van Radio City. Rob Reutel was de 'grote man' achter Stad Den Haag.

Legendarische programma's werden onder meer de dance-hitlijst 'Haagse Flitsende Vijftig' (met Ron Mc Donald), 'Kwartet' (vier d.j.'s horizontaal in de middag), de 'Stad Super 2' (Herman van Velzen en Mike de Mos), 'Tussen Happen en Stappen' (Ricky Romano, nu: Rick Romijn) en het 'Slaapmutsje' (Jan Alleman, nu: Reinoud Roemer). Het verdiende geld werd ook hoorbaar geinvesteerd: de 'eigenaren' van het station exploiteerden bijvoorbeeld discotheek 'Bananas' op Scheveningen. Vele Radio Stad Den Haag-medewerkers kwamen later professioneel aan de bak: Ger de Goede (Ger van den Brink), Nico van der Meer (nu: Niek Montanus), Hans van Houten (nu: Hans Hemmes, eerder Rob Gerards op Hofstad, Centraal, Veronica Den Haag en Radio Fiasco), en Ferry van Dijk (nu: Andre Koolen). Het station was goed georganiseerd. Er waren regelmatig disc-jockey-vergaderingen, feestavonden voor de medewerkers en onkostenvergoedingen.

== Ingesprektoon ==
De discussie over de introductie van regionale en vooral lokale omroepen laaide sinds de start van Hofstad Radio in Nederland al flink op. De publiciteit veroorzaakte echter vooral een toename van het aantal piraten, zowel binnen als buiten Den Haag. Met als gevolg verhoogde activiteit van de RCD. Die was er in 1981 in ieder geval achter dat de tot dan toe gevolgde aanpak niet werkte. Werken met tijdklokken en (geschakelde) autoreverse band- of cassetterecorders was bij de meeste grotere zenders inmiddels gemeengoed. Radio Fiasco prepareerde drie banden van drie uur op speciale haspels gemaakt van elpees, zodat negen uur aaneengesloten kon worden uitgezonden.

Korte tijd later gebruikten diverse stations twee aan elkaar geplakte drie-uursbanden op een autoreverse-bandrecorder, zodat een half etmaal onbemand programma's te horen waren. En Telstar slaagde er ook in de kwaliteit van een telefoonlijn zo op te krikken, dat het geluid van enkele kilometers afstand naar de zender kon worden gestuurd. Dat ging niet altijd goed: Telstar stuurde wel eens een paar uur een ingesprektoon de ether in. Andere technieken waren lange draden tussen zender en studio - soms zelfs onder de straat door - en zendertjes in de gigahertzband (zoals o.a. Radio Stad Den Haag in '83 gebruikte) die op flinke afstand de hoofdzender van de piraat aanstuurden. Apparatuur en zenders ophalen en af en toe een bandenwisselaar verbaliseren bleek voor de RCD dweilen met de kraan open. Bij de grote stations kwam zoveel geld binnen - omzetten van 30.000 tot 50.000 gulden per maand kwamen voor - dat ze makkelijk enkele invallen per week konden weerstaan.

== Artikel 140 ==
Op het ministerie van WVC werd onder minister Elco Brinkman een werkgroep geformeerd, die beleid moest ontwikkelen om illegale stations beter te kunnen 'bestrijden'. Behalve van het eigen departement zaten er ook ambtenaren van Verkeer en Waterstaat (etherfrequenties), Binnenlandse Zaken (politie) en Justitie in. De belangrijkste nieuwe mogelijkheden die werden bedacht waren het aanpakken van de medewerkers en de adverteerders van de stations. De medewerkers zou deelname aan een criminele organisatie ten laste worden gelegd (art. 140 wetboek van strafrecht), de adverteerders het financieel of anderszinds ondersteunen van diezelfde organisaties.

Het betekende wel een andere werkwijze voor de RCD. Voordat een station werd aangepakt werd eerst 'vooronderzoek' gedaan: wie 'liep' de adverteerders, wie wisselde bandjes, wie zorgde voor de nieuwe zenders en waar kwamen die vandaan. En wie waren de organisatoren c.q. de bazen. In een aantal gevallen werden die vervolgens geobserveerd, gefotografeerd en gevolgd. Wie werd opgepakt kon rekenen op flinke pressie, in de hoop dat ze meer informatie zouden loslaten. Iets wat meestal niet gebeurde, maar wel zorgde voor schrikeffecten. 'Stoppen', de boodschap van de RCD, kwam in ieder geval wel over. Soms rechtstreeks, soms door armoe. Radio Delta bijvoorbeeld, een van oorsprong Schevenings station dat groot was geworden met verzoekplaten-programma's - met o.a. Jojotjo en programmaleider Piet van der Veer (vermoord in mei 1991) - legde na slechts acht invallen op 15 februari 1982 het loodje.

Het jaar ervoor had het station nog enkele duizenden handtekeningen opgehaald in de hoop gelegaliseerd te worden. Radio 9, de Marco Meijer-voortzetting van de HIRO met onder meer de Koeievlaaishow van Peter Selie, het scholierenprogramma HIRO Scholiero op woensdagmiddag en de dames Sylvia van Heerde en Laura Willemse hield het al na vier inbeslagnames in tien maanden (de laatste op 11 februari '82) voor gezien. Marco Meijer werd bij de laatste inval opgepakt, maar uiteindelijk niet veroordeeld. Dat kwam vermoedelijk omdat hij de rechter spijt had betuigd, voor doorgaan toch geen geld meer had en 'brommen' erg schadelijk voor z'n studie zou zijn. Opmerkelijk?, zeker! De meesten kwamen beduidend slechter weg.”

== Verzakelijking ==
Aan de andere kant waren de grote illegale zenders bijna een bedrijfstak te noemen. Oud Hofstad medewerker Rien van Bylandt had in de tweede helft van de jaren '80 een productielijn voor zenders, waar verschillende mensen in de avonduren en de weekends aan werkten. Ook leverde hij makkelijk te bouwen zendmasten en goedkope, gekoppelde reverse cassetterecorders. Anderen waren dagelijks bezig met banden wisselen, adverteerders werven, masten bouwen en zenders neerzetten, studio's onderhouden en programma's of non-stopbanden maken. Bart van Gogh produceerde bij Top Format iedere maand wel een aantal commercials voor Haagse bedrijven, net als Ziaja & Dorst (Roberto en Jurgen van Centraal en Hofstad). Deze spots- en jinglemakers waren overigens in het hele land op de vrije radiostations te horen. Daarnaast scoorden tientallen bedrijven hoge omzetten en een hoge naamsbekendheid dankzij commercials op de piraten. Elpee Top 100 in de Weimarstraat adverteerde jarenlang op vrijwel alle grote stations en had ook invloed op wat ze draaiden. Zo stelde de platenzaak de Haagse Flitsende 50 samen die werd samengesteld in samenwerking met Radio Stad Den Haag. En de Haagse Fantastische Vijftig met veel import-hits die een tijd op Radio Stad Den Haag werd uitgezonden.

== Terugkomst van Hofstad ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/compilatie-eerste-jinglepakket}}
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/rick-van-velthuysen-april-1983}}
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/jeroen-van-inkel-okt-83}}
Hofstad Radio kwam op 27 juni 1982 terug. Grote namen als Haagse Buf, Erik Beekman, Roberto en Jurgen waren teruggegaan naar Radio Centraal. Gelokt door mooie jinglepakketten en, niet onbelangrijk, betaling voor de programma's. Nieuwkomers waren onder meer Ronald van Loon, Johan van der Zee en Rob Hofland. Samen met oudgedienden als Rien van Bylandt, Jos Daelmeijer en Peter de Groot maakte de 97.8 MHz een nieuwe start. Doordat inmiddels meerdere Haagse stations 24 uur per dag uitzonden, viel Hofstad minder op dan in het begin. Ook het zendvermogen was wat teruggeschroefd.

In 1983 en '84 werd het aantal programmamakers dat van buiten Den Haag kwam groter: onder meer Rick de Vries uit de bollenstreek (nu: Rick van Velthuysen), Jeroen van Inkel (Radio Decibel, Amsterdam) en Johan Visser (Radio Unique en in de jaren '70 op de zeezender Mi Amigo. Nu: Ron Bisschop). De dagelijkse leiding was nu min of meer in handen van Rick van Bremen, eigenaar van de trouwste 'adverteerder' op het station: Watersport Liberte. Hofstad was van de grote stations het meest idealistisch. De anderen waren op z'n minst pragmatischer: idealen moesten ook betaald worden. En dat werd alsmaar lastiger. Want er kwamen nog altijd stations bij, zoals eind 1982 Radio Nova op 98.5 MHz, voortgekomen uit Radio Integraal. Opmerkelijk was dat de zender hetzelfde jingle-pakket als Radio Centraal gebruikte en qua muziek leek op Hofstad. Medewerkers waren in de jaren '80 onder andere Johan de Groot, Maarten Nieuwhuisch, Peter Doolaard, Marco Meijer en de uit Tilburg afkomstige Rob Stenders. Begin 1986 hield Nova het voorlopig voor gezien. Tot aan de dag van vandaag kan je de stream van nova classic rock beluisteren. Als 1 van de weinig station uit het verleden nog steeds (radio)actief 24/7 - 365 dagen p.j..

== Risicospreiding ==
Om de bedrijfstak verder te olien en risico's te spreiden werkten de zenders steeds meer samen. In het voorjaar van 1983 ontstond een samenwerkingsverband tussen de vier grootste van Den Haag: Centraal, Telstar, Hofstad en Centrum. Deze laatste veranderde de naam op aandringen van de andere drie in Radio Constant. Dit vanwege de opkomende racistische Centrumpartij. De samenwerking was ook hoorbaar: er was een gezamenlijke advertentie wervingsspot, reklames die op alle vier de stations werden uitgezonden, en met Kerst 1983 was er zelfs een vier uur durende gezamenlijke uitzending. Omdat ieder station z'n eigen bandkopie had, liep dat overigens niet geheel synchroon, maar who cares… Het samenwerkingsverband hield ook in dat de 'eigenaren' ongeveer eens per maand vergaderden en zo informatie uitwisselden. Men informeerde elkaar onmiddellijk bij invallen, wist van elkaar wat men deed, wat ongeveer elkaars tarieven waren en mogelijke ruzies (b.v. om een adverteerder of een disc-jockey) konden in de kiem gesmoord worden. Verschillende kroegen en shoarmatenten beleefden gouden avonden door deze vergaderingen.

== Antimonopolie ==
Opmerkelijk was begin jaren '80 het mediaprogramma Antimonopolie. Het begon op Radio Delta, en was - omdat Delta de dag na de derde aflevering het loodje legde - vanaf maart 1982 te horen op de Telstar-zondagavond. Het programma volgde behalve de landelijke media-ontwikkelingen vooral ook de illegale zaken. Anti-monopolie had aparte rubrieken voor zeezendernieuws (vanaf 1983 zonden Radio Caroline en later Laser 558 uit voor de Britse kust) en voor lokaal piratennieuws. Vooral dit laatste onderdeel kon op grote belangstelling rekenen van Haagse radiomakers. Velen wilden weten welke collega-concurrenten waren gepakt, hoe dat was gebeurd, wat er precies in beslag was genomen en of er ook aanhoudingen waren verricht. Van berichten over door de RCD te nemen barrieres als een in beton vastgezette zender of pesterijtjes als het volplakken van zendadressen met de nieuwste sticker van het klachtenbureau van radio- en tv-storingen werd gesmuld. Ook als er nieuwe programma's of nieuwe stations werden opgetuigd was Antimonopolie de informatiebron. Uitgebreid aandacht was er voor het feit dat TROS-Kompas in november 1984 op Hofstad adverteerde. Deze stunt leidde tot landelijke publiciteit. Het programma brak verder een lans voor de introductie van beluisterbare (groot-)lokale omroep.

== Maar wie luistert er mee? ==
De RCD luisterde natuurlijk ook en maakte dat bij aanhoudingen zelfs expliciet duidelijk. Daardoor kwam er in '84 - het programma was in augustus van dat jaar naar Hofstad verhuisd - en '85 steeds meer kritiek. Een op waarheid berustend bericht dat de elpeezender Radio Exclusief was opgestart met medewerking en een zender van Radio Stad Den Haag moest worden 'gerectificeerd'. Anders zouden minimaal de ruiten van een van de studio's sneuvelen. Op aangeven van de 'eigenaren' van de meeste grote stations werd in november '85 besloten dat de lokale nieuwsrubriek in Anti-monopolie moest stoppen. Het hielp in ieder geval niet de RCD tegen te houden.

Radio Constant gaf er diezelfde maand nog de brui aan, op maandag 13 januari 1986 was het schluss voor Hofstad Radio, dat 's ochtends voor de 58ste en 's avonds voor de 59ste keer uit de lucht werd gehaald. Het moest duidelijk de genadeklap zijn, want de complete opnamestudio van medewerker Chris Royaards werd ook in beslag genomen. Mart Roumen, ex-opsporingsambtenaar RCD: “Anti-monopolie was een goed klankbord. Er werd niets in gezegd wat we niet al wisten. De mensen en de organisatie achter de zenders hadden we toch wel in beeld, en nieuws over inbeslagnames kon natuurlijk geen mens ons vertellen. Door het programma wisten we echter nog beter hoe de Haagse netwerken in elkaar zaten, wie elkaar kende of niet kende. De informatie bevestigde of ontkrachtte soms onze kennis. Om het programma door te laten gaan hebben we wel eens invallen bij Hofstad uitgesteld. We hebben het station ook een keer bewust op zondagochtend opgerold, om zo te horen wat er die avond over in Anti-monopolie werd gezegd.”

== België ==
Telstar Radio was misschien niet de meest succesvolle Haagse zender, commercieel ging het ze lange tijd voor de wind. In 1984 werden ze getipt dat ze met hun zender beter buiten Den Haag konden gaan zitten. Een hoge flat in de Zoetermeerse wijk Palenstein bracht uitkomst, waar ze in tegenstelling tot de stations in Den Haag vrijwel met rust werden gelaten. In het najaar van 1984 besloot Telstar tot professionalisering. In navolging van Hofstad en Centraal werden disc-jockey's van buiten de stad (o.a. Robert Tillman van Atlantis Rotterdam) aangetrokken en moest de zender een 'strak' format krijgen. Dat leidde tot grote interne ruzies en spanningen, omdat velen niet in het format pastten of wilden passen. Een aantal mensen vertrok, anderen (waaronder de avondprogramma's van de families Reedijk en Waal) verhuisden naar Telstar 2, dat eigenlijk een soort sterfhuis was. Het station bestond daarom slechts een aantal weken.

Wel kwam eind 1984 Telstar Radio Leiden nog in de lucht, dat het ook slechts een half jaar uithield. Hoe het klonk maakte steeds minder uit, als het maar geld opleverde. Het aandeel non-stop muziek ging dan ook al snel richting 100%. Toen het ook Telstar langzaam te heet onder de voeten werd, besloten de bazen er in Den Haag mee te stoppen en het geluk in Belgie te zoeken. In 1986 begon Telstar Internationaal met een Vlaamse licentie - legaal dus - in de grensplaats Wuustwezel met een vermogen van een kilowatt haar uitzendingen. Naast enkele lokale talenten waren onder meer de Haagse presentatoren Rene Loos, Frank van Keulen en Erik de Ruiter er op te horen (dit drietal bleef na het verdwijnen van Telstar Den Haag nog enige tijd in de Residentie te beluisteren op Radio Atlantis).

Op 1 januari 1987 kwam er vanuit Gemmerich, op het drielandenpunt nog een (legale) Telstar in de lucht, dat per dag 12 uur Duitstalige en 12 uur Nederlandstalige programma's uitzondt. Omdat het allemaal wat veel werd, bloedde Telstar vanuit Wuustwezel in de loop van 1987 dood, maar omdat begin 1988 ook de gehuurde vergunning voor Gemmerich afliep, had men een probleem. Telstar had namelijk een aantal langlopende commercial-contracten met onder meer een pretpark, een hotelketen en de Free Record Shop. Er moest een mogelijkheid worden gezocht om die af te maken, en die werd uiteindelijk pas in augustus 1990 gevonden. Radio Eagle in Arendonk (onder Tilburg) werd daartoe overgenomen, en daarvoor tot en met 1992 gebruikt…

== Bingo ==
Ook in Den Haag draaide het in de illegale radio steeds meer om geld. Stations als Radio Dynamite en Radio Klimop (van Hannes de Neus) gingen rond 1983 bingo spelen, en gaven natuurlijk ook wat prijzen weg. Zoals bij alle bingo's was het echte grote geld natuurlijk voor de organisator. Omdat Klimop er ook de krant mee haalde kon het niet uitblijven dat anderen het al gauw groffer en sneller deden. Bingozenders als Radio Pompidou, Radio Apollo en Radio Ponderosa schoten als paddestoelen uit de grond. Kaarten a 5 of 10 gulden per stuk konden bij telefoonnummers en adressen worden gekocht of besteld die op de zenders werden omgeroepen. De concurrentie was al snel moordend. Toen de eerste bingozender na enige tijd een auto van 12.000 gulden weggaf, had de concurrent de week erop een wagen van 16.000 gulden als hoofdprijs. Omdat er per station altijd wel enkele duizenden mensen meespeelden kon dat ook. De omzetten die de 'gewone' muziekzenders per maand maakten, haalde een bingostation soms gemakkelijk per week. De grootste bingozender met behulp van Radio Klimop en de DJ's Harry Pop en Dave van Velzen was in 1984 en 1985 Radio Tombola, die van zaterdagavond tot en met zondagavond uitzond via Telstar Radio. Om zichzelf 'in de markt' te vechten was de hoofdprijs de eerste week gelijk een auto van twintig mille.

== Einde? ==
Halverwege de jaren '80 begonnen de grote stations steeds meer de hete adem van de overheid in de nek te voelen. Steeds meer kleine stations legden noodgedwongen het loodje, terwijl de grote door soms zes inbeslagnames in vijf dagen er ook moe van werden. Om niet te spreken van gefrustreerde disc-jockey's wiens van tevoren opgenomen programma's niet werden uitgezonden en de boze adverteerders die hun spots te weinig hoorden.

In de zomer van 1987 vond een grote razzia plaats. Onder leiding van vier rechters-commissarissen en twee officieren van justie, deden zo'n twintig politiemensen invallen op negen adressen tegelijkertijd. Het betekende het einde van Radio Centraal. Oprichter Rob Candy moest voor deze en oudere zaken enkele maanden de gevangenis in. Het jaar 1987 bracht de hoogste RCD-inzet ooit in Den Haag: ze kwam 269 keer in actie tegen in totaal 27 commerciele zenders en 20 niet-commerciele stations. Er werden 58 mensen verbaliseerd, w.o. naast bandenwisselaars ook zenderbouwers en d.j.'s.

== De laatste der Mohikanen ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/laatste-14-minuten-radio-stad}}
De laatste grote zender die overbleef was Radio Stad Den Haag. In november 1987 had het station een goed gesprek op het politiebureau Neherkade. Daar kregen ze de resultaten te horen van het vooronderzoek dat de opsporingsambtenaren hadden gedaan. Door de relatief 'lege' Haagse ether kon de overheid het gevecht nu bovendien vrij makkelijk van Stad Den Haag winnen. Rob Reutel en de zijnen kozen daarom eieren voor hun geld, en besloten als enige grote Haagse piraat niet in het harnas te sterven. Op 1 januari 1988 werden luisteraars en fans uitgenodigd naar het zendadres in de Alberdinck Thijmstraat te komen voor het (voorlopige) officiële afscheid van Stad Den Haag. Omdat het station de laatste was die omviel verscheen er een flink aantal boze ingezonden brieven in de Haagse Courant en het Binnenhof.

== Radio West ==
Een van de redenen voor het actieve opsporingsbeleid was de komst van de regionale omroep Radio West in januari 1987. Zuid-Holland kreeg vanwege het grootste aantal inwoners als enige provincie twee van dit soort omroepen (Radio Rijnmond was er al sinds 1984). De omroepbijdrage mocht er maximaal een tientje voor omhoog. De politiek had met de regionale omroep vooral de hoop dat er meer aandacht voor het werk van de provinciale staten en gemeenteraden zou komen. Omdat de regionale omroep voor deze bestuurlijke doelgroep daarom ook beluisterbaar moest zijn, was saaiheid gegarandeerd. Opmerkelijk was dat het populairste Radio West-programma van 1990 tot en met 1998 - met Arie op Muzieksafari, licht klassiek, opera en operette - al in 1980 op Radio Centraal was begonnen. Arie (Jaap Alleblas) overleed in december 1998 op 79-jarige leeftijd op het hoogtepunt van roem. Radio West wilde zijn programma stopzetten, maar had dat net teruggedraaid omdat duizenden luisteraars in opstand waren gekomen en een actiecomité hadden opgericht.

== Lokatel ==
Ook publieke lokale omroep kreeg in de tweede helft van de jaren tachtig meer mogelijkheden in Nederland. Deze zonden meestal alleen via de kabel uit en waren bijna altijd afhankelijk van gemeentesubsidie. Sponsoring mocht wel, reclame de eerste jaren niet. Bovendien moest - en moet tot op de dag van vandaag volgens de mediawet - tenminste 50% van de uitzenddtijd worden besteed aan (lokale) informatie en educatie. Een houdgreep waar de meeste lokale omroepen nog altijd mee worstelen…

De eerste Haagse lokale omroep Lokatel ging onder deze omstandigheden uiterst moeizaam van start. Op 19 maart 1986 was de eerste uitzending ter gelegenheid van de gemeenteraadsverkiezingen. Ze werden verzorgd door de gezamenlijke Haagse ziekenomroepen RANO, Phoenix en ZOBA en kwamen uit de studio's van deze laatste. Pas op 1 juli 1988 begonnen de reguliere programma's, die anderhalf jaar lang uit een van de ZOBA-studio's kwamen. Lokatel had wel vanaf het begin een etherfrequentie (107.9 MHz, vanaf 1990 op 94.0 Mhz). Daarnaast was er een kabelkanaal waar andere organisaties zendtijd op konden kopen tegen een uurtarief. Radio Stad Den Haag en Hofstad Radio deden dat in 1989 en 1990 gedurende vijftien maanden, beiden vier uur per dag. De glans was er echter vanaf, en kabel voldeed (en voldoet) niet aan het principe dat radio overal en altijd mee naar toe moet kunnen. Lokatel Radio verhuisde begin 1990 naar een oud schoolgebouw aan de Kerkstraat, waar het een kwakkelend bestaan leed totdat de gemeente in 1992 de subsidie stopzette. Dat leidde in 1993 tot beëindiging van alle programma's behalve 'Sportsignaal', waarvoor de betrokken medewerkers zelf een Stichting hadden opgericht.

== Terugkeer ==
{{Soundcloud|url=https://soundcloud.com/hofstad-radio-97-8/centraal-92-2-rob-van-dijk-10}}
Nog voor de eerste proefuitzending van Lokatel in 1986 had Hofstad Radio de nieuwe lokale zender een voorstel gedaan om het station van een volledige programmering te voorzien. Lokatel dat had afgewezen, maar bleek zelf op z'n zachtst gezegd een belediging voor de door het verleden verwende Haagse radioluisteraar, laat staan voor de vroegere piratenmedewerkers. Na een periode van betrekkelijke rust waren er daarom weer illlegale zenders te beluisteren. Onder meer Radio Balans meldde zich reeds in 1989, Baccara een jaar later. Na het einde van dit station kwam oud-medewerker John de Rooy in het najaar van 1991 (daarvoor o.a. Veronica Den Haag, Telstar en Atlantis) als Radio Centraal in de lucht. Hij kocht van oprichter Rob Candy onder meer de jinglepakketten. Tot en met 1993 waren er enkele oude bekenden te horen zoals Rene Loos en Frank van Keulen, maar ook 'nieuwkomers' Peter Hofland (nu: Arno van Boven) en Frank van Rozendaal (o.m. van Radio Delta uit Nijmegen). Na een korte onderbreking begin '94 zond Centraal nog uitsluitend non-stop muziek uit.

Radio Nova meldde zich eind 1991 eveneens. Tot medio '95 was het station als Classic Rock-zender te horen. Radio Stad Den Haag liet in 1993 en '94 weer van zich horen met vertrouwde stemmen als Ricky Romano en Stephan de Ruiter. Het alternatieve station Radio Tonka meldde zich vanuit kraakpanden als het 'Brullend Breekijzer' en de 'Blauwe Aanslag' (het voormalige belastingkantoor) in januari '94. Van latere datum zijn onder andere nog Trend FM (Dance Classics), X-clusief en Delta. Hofstad Radio kwam in januari 1996 terug en hield het een half jaar als weekendstation uit. Daarna was het uitsluitend tijdens feestdagen in de ether. Op de meeste Haagse vrije radiostations werd sinds 1994 niet of nauwelijks meer gepresenteerd. Wel geadverteerd. Ondanks dat waren de illegale zenders weer een pure hobby. Het ging om de muziek, de hoge mast, het goeie geluid, een goede ontvangst en de extra kick die illegaliteit nu eenmaal geeft.

Ook NRG106.3 kon het radiomaken niet geheel vergeten. Nadat het station op 15 juli 1995 het levenslicht zag, en in 1998 overging in Stadsradio Delft, is er 25 jaar na dato weer volop activiteit. De zender heeft haar activiteiten weer hervat en zendt via internet en DAB+ uit.

== Toch failliet ==
Het faillissement van Lokatel gaf enkele illegale stations, waaronder Radio Centraal en NOVA in 1993 en '94 de hoop een rol te kunnen spelen in een nieuwe lokale omroep. Die hoop bleek ijdel. De nog door het oude Lokatel-bestuur aangestelde programmaleider Henc van Zaalen slaagde erin een aantal nieuwe geldschieters te vinden. Dat waren zijn zwager Pieter Jan Karremans, een bank en de voormalige Veronica-corifeeen Lex Harding en Peter de Jager. Het merendeel van de crediteuren ging accoord met betaling van 15% van de nog openstaande rekeningen. Er werd flink geinvesteerd in nieuwe apparatuur, er kwam een middle of the road-format en een nieuwe naam: Radio 9 4. Muziek was er al vanaf eind januari 1995, een horizontale programmering per 3 juli van dat jaar. Het station was duidelijk een verbetering ten opzichte van het gestuntel in de beginjaren. Maar het werd al snel duidelijk dat Radio 9 4 het niet zou redden. De salarissen van een aantal krachten lagen voor een beginnende lokale omroep absurd hoog, terwijl er nog nauwelijks reclamezendtijd werd verkocht. Bovendien werd er geld over de balk gesmeten. Zo werd een nieuwe huisstijl van bijna een ton aangeschafd, evenals 24 TV-toestellen. In de zomer van 1996 waren de schulden al zo hoog opgelopen dat de belastingdienst beslag wilde leggen…

== Dan maar verkopen ==
Het bestuur van de Stichting Lokatel - nog altijd de eigenaar van de zendmachtiging voor Den Haag - werd vervolgens pragmatisch. Als de boedel niet snel aan een partij werd verkocht die lokale omroep wel tot een succes kon maken, tekende ze haar eigen doodvonnis. Er waren twee gegadigden: Radio Stad Den Haag en Stadsradio Rotterdam. Deze laatste won uiteindelijk, mede omdat de mannen achter Stad Den Haag tussen 1995 en 2001 ook al de lokale omroep in Delft exploiteerden onder de naam NRG 106.3, kortweg "eNeRGy" (met de veelzeggende en weinig lokaal Delfts bedoelde toevoeging "Haaglanden Radio") en vanaf oktober 1998 onder de naam Stad FM. Sinds 2000 is de zender weer in Delftse handen en heet het Stadsradio Delft. Stadsradio Rotterdam nam de 94.0 FM op 1 oktober 1996 over en ging op 1 december 1996 als Stadsradio 94 (uitgesproken als "negen-vier") van start met het Rotterdamse format en bovendien hetzelfde (voor Den Haag nieuw ingezongen) jinglepakket. 

Nog voor de start kwam Stadsradio 94 in het nieuws omdat het een aantal illegale zenders via een tweede etherfrequentie de kans wilde geven programma's te maken. Balans, Dynamic!, X-clusief, Horizon en Hofstad Radio kwamen onder aanvoering van de Stichting Nova Radio snel met een uitgewerkt plan om dit tweede kanaal in te vullen. Centraal liet weten niet geïnteresseerd te zijn. Uiteindelijk kwam de tweede frequentie er niet. De illegale stations waren zwaar teleurgesteld, terwijl Stadsradio 94 en het ministerie van Verkeer en Waterstaat elkaar de Zwarte Piet toespeelden. De kans om een aantal piraten te legaliseren was verkeken, en de meesten zetten hun illegale bestaan voort. 

Radio Stad Den Haag vierde in het weekend voor kerstmis 1997 via NRG 106.3 wel legaal een reünieweekend vol Dance Classics en de voor Stad Den Haag zo kenmerkende Italo Disco hits ter nagedachtenis aan het definitief uit de lucht gaan van de eerste illegale Radio Stad Den Haag, bijna 10 jaar eerder, op 1 januari 1988. Het Dance Classics Weekend werd uitgezonden op NRG 106.3 (zoals gezegd een soort legale voortzetting van Radio Stad Den Haag) maar werd tegelijkertijd (raar maar waar) ook minder legaal in de hele regio doorgegeven via de 97.2 FM met een zwaardere zender maar daar wist uiteraard helemaal niemand iets van. 

Hofstad Radio hield enkele jaren eerder - op 6 februari 1994 - via Omroep Rijswijk een zondag lang een reünie-uitzending. Omroep Rijswijk was een soort van legalisering van het illegale non commerciële Radio Rijswijk, wat elk weekend horizontaal uitzond op 91,2 Mhz in Stereo en was opgericht door Arno van Boven en Menno Romijn. Radio Rijswijk stopte "vrijwillig" nadat Stichting Omroep Rijswijk was opgericht en veel DJ's overstapten. Veel DJ's van Radio Rijswijk maakten in het begin en vooral in het weekend programma's voor Omroep Rijswijk. Enkele DJ's zouden het langer volhouden.

== 100.000 luisteraars en einde Stadsradio ==
Begin 1998 veranderde de Haagse zendmachtiginghouder Stichting Lokatel haar besmette naam in Stichting Stadsomroep Den Haag. Stadsradio 94 draaide dat jaar nog wel met verlies, maar smeet niet met geld en claimde in het tweede jaar al een weekbereik van meer dan 100.000 luisteraars. In februari 1999 veranderde Stadsradio 94 een weekend lang haar naam in Radio 25, ter gelegenheid van de viering van 25 jaar Haagse vrije radio. Veel bekende en minder bekende medewerkers van tientallen Haagse vrije radiostations waren nog een keer legaal in Den Haag te horen. Deze programma's werden door een flink aantal illegale stations in het hele land doorgestuurd. Door de grote zero-base frequentieveiling voor landelijke en niet-landelijke commerciële omroep in het voorjaar van 2003 moest ook de Haagse ether opnieuw ingedeeld worden en verhuisde Stadsradio 94 op 1 februari 2003 van de 94.0 FM naar de 92.0 FM en wijzigde de naam in Stads Radio Den Haag 92.0 (dus niet meer "Stadsradio"). Stads Radio Den Haag 92.0 verdween op 31 december 2004 uit de lucht. 

== Nieuwe Haagse omroep ==
Inmiddels is onder auspiciën van Stichting Stadsomroep Den Haag een nieuwe Haagse lokale omroep op zowel radio als televisie actief onder de namen Den Haag FM en Den Haag TV. Er wordt ook een derde kanaal beheerd: Den Haag Totaal voor doelgroepenradio. Deze is alleen via de analoge kabel (106.8) te ontvangen en uitsluitend in Den Haag. Daarnaast is Stadsomroep Den Haag inhoudelijk verantwoordelijk voor FunX Editie Den Haag. FunX bestaat sinds 2002, is in 2012 omgevormd tot de zevende radiozender van de Nederlandse Publieke Omroep en richt zich op multiculturele jongeren in de grote steden in Nederland. 
Stadsomroep Den Haag werkt sinds 2012 programmatisch en organisatorisch intensief samen met Omroep West, de nieuwe naam van Radio en TV West. 

[[Categorie:Den Haag]]
[[Categorie:Haags radioarchief]]
[[Categorie:Geschiedenis]]